ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΔΜ ΔΕΗ 08.11.2013

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

Τέως Διευθύνων Σύμβουλος ΛΑΓΗΕ

Απελευθέρωση αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας

 Η Ελληνική πρακτική και πραγματικότητα

Α Υ Ρ Ι Ο  ΤΙ ;

Θα μου επιτρέψετε μια εξαιρετικά σύντομη αναφορά στην ιστορία της εξέλιξης των αγορών μετά τον πόλεμο.

Κατά την άποψή μου ο πραγματικός νικητής του ΙΙ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η ιδεολογία της επιστήμης.  Μια νέα ισχυρή ομάδα τεχνοκρατών είχε ανέλθει στις ΗΠΑ στην Βρετανία και στην Σοβιετική Ένωση, οι οποίοι είχαν χρησιμοποιήσει επιστημονικές ιδέες για να σχεδιάσουν και να οργανώσουν την πολεμική προσπάθεια.  Τώρα πίστευαν πως μπορούσαν να εφαρμόσουν τις ίδιες μεθόδους σε καιρό ειρήνης, ώστε να μεταμορφώσουν τις κοινωνίες.

Ο κρατικός-κεντρικός σχεδιασμός θεωρείτο ως το μέλλον.  Οι παλιές συντηρητικές ιδέες περί ελεύθερου εμπορίου αντιμετωπίζονταν ως παραδοσιακές και μη-επιστημονικές και συνεπώς ως κακές (Adam Smith / laissez-faire).  

Έτσι στον Τομέα της Ενέργειας αναπτύχθηκαν κρατικοί κολοσσοί – καθετοποιημένες επιχειρήσεις, οι οποίοι ουσιαστικά ανέλαβαν το ρόλο του κύριου μοχλού ανάπτυξης, επενδύοντας εξαιρετικά αποτελεσματικά τα χρήματα των φορολογουμένων πολιτών τους.

Τυπικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ΔΕΗ, η ιστορία της οποίας είναι γνωστή και για την οποία ο χαρακτηρισμός ως «μοχλού ανάπτυξης» της Ελληνικής Οικονομίας είναι απόλυτα συνυφασμένος με το όνομά της.   

Να επιστρέψουμε εδώ στο παγκόσμιο σκηνικό, όπου μετά τον πόλεμο το Κεϋνσιανό ιδεώδες της κρατικής παρέμβασης για την διαχείριση της οικονομίας ήταν κυρίαρχο.  Άλλωστε, η κρίση του 1929 ήταν νωπή και ο κόσμος δεν μπορούσε να εμπιστευθεί τις αγορές ξανά.   Αυτός που τις έσωσε ήταν ο Κέϋνς. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι αν κάποιος δεν γνωρίζει τον Κέϋνς και το έργο του και μάθει γι’ αυτόν μέσα από το πρίσμα της νεοφιλελεύθερης κριτικής (που συχνά αγγίζει τα όρια του μίσους) θα νομίζει ότι πρόκειται τουλάχιστον για κάποιον μπολσεβίκο οικονομολόγο.

Ο άνθρωπος στήριξε τον καπιταλισμό και τις αγορές (από τις οποίες μάλιστα πλούτισε), απλά θεωρούσε πως δεν είναι πανάκεια και είναι πολύ επικίνδυνο να τις αφήνει κανείς  ανεξέλεγκτες.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 κάτι «παράξενο» συνέβη στην Αγγλική Οικονομία.  Πληθωρισμός και ανεργία άρχισαν να αυξάνονται ταυτόχρονα – κάτι που οι σχεδιαστές της κυβέρνησης διατείνονταν ως αδύνατον.

Έτσι το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων (Ι.Ε.Α.) από το περιθώριο βρέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής, ισχυριζόμενο ότι αυτό ακριβώς το είχαν προβλέψει.

(Το Ι.Ε.Α. ήταν ένα από τα think tank, το πρώτο μοντέρνο της δεκαετίας του 1950, που ουσιαστικά αποτελεί την πλατφόρμα πάνω στην οποία βασίζονται σχεδόν όλα τα think tank που γνωρίζουμε σήμερα).

Αν κρίνει κανείς από τον αριθμό και τα εντυπωσιακά ονόματα των think tanks που κυκλοφορούν «έρευνες», μας καλούν σε συνέδρια, κάνουν αναλύσεις και εισηγήσεις, θα υπέθετε κανείς ότι ζούμε σε μια περίοδο αέναης έρευνας, παραγωγής νέων ιδεών και επιστημονικής ανάλυσης.

Η πραγματικότητα, δυστυχώς, είναι πολύ διαφορετική και αυτό όχι γιατί μια καλή ιδέα κατέληξε λάθος, όπως συμβαίνει μερικές φορές, αλλά γιατί απλούστατα ο θεσμός των think tanks ξεκίνησε για να παίξει τον ρόλο του «φρουρού» των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, προκειμένου να εξασφαλίσει την διαιώνισή τους.

Έχουν καταλήξει να είναι ένας τομέας της Βιομηχανίας Δημοσίων Σχέσεων με στόχο την στήριξη και ενίσχυση της σημερινής αποδεκτής πολιτικής σοφίας.

Όποιος ενδιαφέρεται και έχει χρόνο αξίζει πραγματικά να ψάξει λίγο παραπάνω τα πρόσωπα που βρίσκονται πίσω από την εμφάνισή τους διότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Αυτοί που τα ξεκίνησαν ήταν μιά ομάδα από τυχοδιώκτες και φονταμενταλιστές της πίστης στην αγορά, οι οποίοι έστησαν αυτού του είδους τα ιδρύματα για να υπερασπιστούν τις αγορές από την Κεϋνσιανή απειλή.

Αντιμέτωπη λοιπόν η υπό τον Έντουαρντ Χήθ  κυβέρνηση των συντηρητικών με την κρίση που προανέφερα, αποφάσισε να στήσει το δικό της think tank το οποίο, σε αντίθεση με το Ι.Ε.Α., ήταν παραδοσιακό ινστιτούτο που όμως δεν μπόρεσε να βρει καμιά λύση στο πρόβλημα και σύντομα κανείς δεν τους έπαιρνε στα σοβαρά.

Το 1975, όταν η Θάτσερ έγινε αρχηγός των συντηρητικών, υπό την καθοδήγηση του συμβούλου της Sir Keith Joseph, ζήτησε την βοήθεια του Ι.Ε.Α. για την δημιουργία πολιτικών που θα προωθούσε στην μελλοντική της κυβέρνηση.

Έτσι στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980 στον περίγυρο της Θάτσερ (αλλά και του Ρέιγκαν) πήραν θέσεις ισχύος και από το επιστημονικό περιθώριο στο οποίο βρισκόντουσαν όλα αυτά τα χρόνια, βρέθηκαν να καθορίζουν πολιτικές σε δύο από τις ισχυρότερες χώρες του πλανήτη.

Ο Χάγκεν, ένας από τους μεγάλους θεωρητικούς των νεοφιλελεύθερων, κατάφερε, χρησιμοποιώντας σε μια σχέση αλληλεξάρτησης και αμοιβαίας εκμετάλλευσης τους ανθρώπους πίσω από τα think tanks, να μεταμορφώσει την ιδέα της ελεύθερης αγορά σε ό,τι πιο τεχνοκρατικό.

Ακριβώς με τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι διαφημιστικές εταιρείες και οι εταιρείες Δημοσίων Σχέσεων (rebranding, repackaging, restructuring κλπ.), βρίσκοντας καινούργιους όρους για τα ίδια πράγματα, εμφανίζοντάς τα  έτσι ως κάτι διαφορετικό, τα παρουσίασε ως αποτέλεσμα έρευνας ενώ ήταν προαποφασισμένα.

Έτσι φθάνουμε στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, όπου και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, παράλληλα και συγχρονισμένα, αρχίζει η παράδοση στην ελεύθερη αγορά ενός μέχρι τότε κοινωνικού αγαθού που σιγά-σιγά άρχισε να γίνεται προϊόν : της Ηλεκτρικής Ενέργειας.

Η διαδικασία φέρει το μαγικό τίτλο  ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΗ/DEREGULATION

Σκοπός:       Η μέσω του ανταγωνισμού ωφέλεια του καταναλωτή, τόσο σε ποιότητα,  όσο και σε κόστος.

Αποτέλεσμα: Θα μπορούσε να υπήρχε απλά σιγή.

                    (Εconomist -  Ν.Υ blackouts / ΗΠΑ- Καλιφόρνια – EΝRON) 

H Ελλάδα, όπως σε τόσες άλλες περιπτώσεις, από ό,τι φαίνεται βρίσκεται στο δικό της σταυροδρόμι. Αφενός έχει τις κυβερνητικές επιθυμίες και τάσεις για ιδιωτικοποίηση, αλλά για λόγους πολιτικού κόστους ισχυρίζεται ή ότι είναι οδηγίες της Ε.Ε. (παλαιότερα) ή ότι είναι απαιτήσεις της Τρόικα (τώρα).

Στην ουσία, όμως, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο.  Έχουμε μια τεράστια δημόσια περιουσία υποδομών οι οποίες θα πουληθούν για ένα ελάχιστο ποσοστό της πραγματικής τους αξίας σε έναν «σωτήρα» επιχειρηματία, ο οποίος θα αναλάβει μία χρεοκοπημένη διεφθαρμένη επιχείρηση, με τεμπέληδες εργαζόμενους, υπέρογκα αμειβόμενους.  Για το τελευταίο έχουν φροντίσει εδώ και καιρό πολλά οργισμένα δημοσιεύματα και ρεπορτάζ.

Η πολιτική της ιδιωτικοποίησης συνοδεύεται και από μία πληθώρα μύθων ανάμεσα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα.  Έχουμε μάθει να μην αμφισβητούμε καν την αναποτελεσματικότητα του δημοσίου, την διαφθορά, την αργοπορία, σε αντίθεση με την όλο ζωντάνια, διαφάνεια και επιτυχία των ιδιωτών επενδυτών.

Η πραγματικότητα όμως, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, κάθε άλλο παρά ενισχύει αυτήν την εικόνα.

Ένας από τους κυριότερους λόγους είναι πως το βασικό κίνητρο του ιδιωτικού τομέα, που είναι η αύξηση του κέρδους για τους μετόχους, οδηγεί σε περικοπές τόσο σε επενδυτικές όσο και σε λειτουργικές δαπάνες, δηλαδή υποδομές, συντήρηση, προσωπικό. Τα αποτελέσματα είναι συνήθως αύξηση  ατυχημάτων, προβλήματα αξιοπιστίας κλπ.

Τυπικό παράδειγμα η τραγική εικόνα των Βρετανικών σιδηροδρόμων με πλήθος θανατηφόρων περιστατικών στις αρχές του 1990 (αφού δηλαδή μεσολάβησε ο απαραίτητος χρόνος για να αποκαλυφθούν οι συνέπειες της περιορισμένης συντήρησης των υποδομών και του εξουθενωμένου προσωπικού).

Συνήθως οι υποστηρικτές των πολιτικών αυτών, απαντώντας σε τέτοια παραδείγματα, ισχυρίζονται πως το πρόβλημα έγκειται στην μη ορθή εφαρμογή των πολιτικών, ότι ακόμα παρεμβαίνει το κράτος. Έτσι, με ένα μαγικό τρόπο και με τη βοήθεια κάποιων μέσων ενημέρωσης, η αδυναμία του ιδιωτικού τομέα να καλύψει αποτελεσματικά και να φέρει σε πέρας το δύσκολο έργο του δημοσίου, εμφανίζεται ως άλλη μια απόδειξη της αναποτελεσματικότητας του τελευταίου.

Το Νομοθετικό πλαίσιο, που καθορίζει τα της απελευθέρωσης της αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας μαζί με τους σχετικούς νόμους για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, έχει ως εξής:

-   ΟΔΗΓ.   92/1996 (λογιστικός διαχωρισμός)       Ν. 2773/1999 & Ν. 3175/2003

-   ΟΔΗΓ.   54/2003 (νομικός διαχωρισμός)          Ν. 3426/2005

-   ΟΔΗΓ.   72/2009 (ιδιοκτησιακός διαχωρισμός)  Ν. 4001/2011

Ι     ΔΗΛΩΣΕΙΣ  ΦΟΡΤΙΩΝ

ΙΙ      ΕΓΧΥΣΕΙΣ

Α.       Διασυνδέσεις

          Capacity – auctions  Y/M/D

          ΑΔΜΗΕ  >>> ΛΑΓΗΕ

Β.       Υποχρεωτικά νερά

          Εβδομαδιαία Βάση από ΔΕΗ ››› ΛΑΓΗΕ

Γ.       Παραγωγή ΑΠΕ

          Λογισμικό Garrard – Hassan (Y.T.)

          Λογισμικό ΑΠΘ (Μ.Τ. – Χ.Τ.)

Δ.      ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΙΙΙ   TARGET  MODEL

1.       FORWARD MARKET

2.       DAY AHEAD MARKET

3.       BALLANCING MARKET

4.       INTRADAY MARKET

Τι μας επιφυλάσσει λοιπόν το μέλλον;;;

Εδώ θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι είμαι εξ ορισμού  αρνητικά τοποθετημένος για όποιον θεωρεί τον εαυτό του τόσο σπουδαίο που να μπορεί με ακρίβεια να προβλέψει τις εξελίξεις. 

Ωστόσο, μπορούμε με την απλή λογική να οδηγηθούμε σε κάποια συμπεράσματα:

Ι.       Το πιο ασφαλές, θεωρητικά, σενάριο είναι ότι θα παραμείνουμε στο δρόμο που βρισκόμαστε. Άλλωστε το μέλλον της ΔΕΗ, των θυγατρικών της με την μία ή την άλλη μορφή (ΑΔΜΗΕ κλπ.) είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένο  και καταγεγραμμένο στα σχετικά ΜΝΗΜΟΝΙΑ.

          Η σχετική προετοιμασία, τόσο με την σχετική νομοθεσία, όσο και με τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης έχει ξεκινήσει αρκετό καιρό πριν και με ευρεία, θα μου επιτρέψετε να πω, συναίνεση.

          Απομένει να διαβρωθούν τα τελευταία απομεινάρια της σχέσης ΔΕΗ – Κοινωνίας, με ρεπορτάζ για υπέρογκα τιμολόγια και αυξήσεις, συνδικαλιστές με εξοργιστικά προνόμια και άλλα παρεμφερή.

          Εδώ, επιτρέψτε μου να πω ότι και το συνδικαλιστικό κίνημα δεν φρόντισε να αυτοπροστατευθεί  επαρκώς.

ΙΙ.      Ένα άλλο, δεύτερο σενάριο, είναι αυτό της ριζικής αλλαγής και η πορεία σε κάποιον άλλο δρόμο.

          Σε αυτή την περίπτωση δεν ξέρω τι θα γίνει, διότι δεν ξέρω πως θα αντιδράσουν οι «αγορές» (ή, καλύτερα, ξέρω ακριβώς πως θα γίνει η περιγραφή της στα δελτία των 8).

Στην πρώτη και πιθανότερη περίπτωση τώρα, για να υπάρχει ενδιαφέρον των επενδυτών, είτε θα πρέπει να ξεκινήσουμε με υψηλά τιμολόγια (λίγο δύσκολο στην παρούσα συγκυρία) ή θα πρέπει να πέσει η αξία της Εταιρείας.

Μέχρι τώρα, αυτό που έχει γίνει σε αρκετές χώρες δεν έχει συνοδευτεί με βελτίωση. 

Το αρχικό κεφάλαιο πρέπει να αποσβεσθεί σχετικά γρήγορα, πράγμα δύσκολο, και ο περίφημος ανταγωνισμός αρχικά είναι εναντίον του δημοσίου και όχι των υπόλοιπων ιδιωτικών εταιρειών.

Ίσως βέβαια εμείς να αποτελέσουμε το λαμπρό παράδειγμα, στο οποίο θα προστρέχουν οι οικονομολόγοι του μέλλοντος για να αποδείξουν ότι οι αγορές δεν έχουν αδιέξοδα……